Het was een spannende verkiezingsnacht in Amerika, de nacht van
8 op 9 november 2016. Het gevecht tussen Donald Trump en Hillary Clinton was adembenemend. Rond drie uur ’s nachts werd
het voor mij duidelijk dat Trump ging winnen. De staten Florida en Virginia “ontvielen” de Democraten. Langzamerhand nam de kleur rood
–de Republiekeinse kleur- toe op de kaart van de Verenigde Staten.
 |
| Donald Trump wint de verkiezingen (foto rechtenvrij) |
Voor vele Europese journalisten bleek dit een eyeopener te
zijn. Rob Trip en Dione Sax van de NPO wachtten tot ongeveer 8.30 uur in de
ochtend, voordat zij durfden aan te geven dat Trump de winnaar was. Voorzichtig
werd er gewacht op de laatste kiesmannen. Logisch toch, dat er geen snelle
conclusies werden getrokken? Niemand had dit voorzien. Maar dat was niet
helemaal waar. De progressieve documentaire maker Michael Moore voorspelde al
in een vroeg stadium dat Trump zou gaan winnen.
De verbazing was zo groot omdat Trump alles deed wat volgens de
spelregels van de verkiezingen niet geoorloofd was. Hij beledigde Mexicanen,
hij was onheus naar vrouwen en wilde Clinton het liefste achter de
tralies hebben. Trump schold en tierde dat het een aard had. Misschien is dit een deel van de verklaring
voor het succes. Juist door zich vreemd te gedragen presenteerde hij zich als
een niet-normale politicus en werd hij het gezicht tegen het establishment die
gerepresenteerd werd door de familie Clinton.
In Nederland stelden vele mensen onthutst vast dat wij bij de
naderende landelijke verkiezingen van maart 2017 waarschijnlijk hetzelfde
zullen meemaken. Wilders, de Nederlandse
Trump, zal dan ook wel fors gaan winnen. Ik vraag mij dat af omdat wij al
eerder hebben meegemaakt wat Amerika nu meemaakt, namelijk de opkomst van
Fortuyn. Maar Wilders heeft volgens mij niet het charisma dat Fortuyn wel had.
Disruptieve politiek
Het opvallende aan de opkomst van Trump is dat hetzelfde
verschijnsel – het type politicus - zich in vele politieke systemen en landen
lijkt voor te doen. Ik heb het eerder disruptieve politiek genoemd. Politici
die zich buiten de kaders opstellen, sterk politiseren en zeggen waar het op
staat, gaan er overal met de buit vandoor. Excentriek gedrag, vaak gek en soms
krankzinnig, wordt electoraal beloond. Het irrationele is dominant geworden in
de politiek.
Welke verklaringen kunnen wij noemen die mogelijk een rol
hebben gespeeld bij de Amerikaanse verkiezingen en het succes van Trump?
1. Het proces
van globalisering
De globalisering doet al een aantal jaren van zich spreken.
Globalisering is veroorzaakt door de ICT revolutie waardoor voorheen nationale
economische systemen met elkaar verbonden zijn en door lage transportkosten,
waardoor immigratiestromen op gang zijn gekomen. Een deel van de bevolking
heeft belang bij de globalisering, terwijl een ander deel zich verliezer voelt.
Mensen raken door de globalisering banen kwijt. De agenda’s van Donald Trump en
Bernie Sanders raakten elkaar enigszins. Globalisering leidde in het verleden
tot nationalisme, tegenwoordig tot links en rechts populisme.
2. America in
decline
Los van zijn politieke stijl raakte Trump een gevoelige snaar
in de Verenigde Staten. Door de geopolitieke veranderingen in de wereld, voelt
een deel van de Amerikaanse bevolking dat hun land ten opzichte van andere
landen in “decline” is. Daarom kreeg de simpele boodschap van Trump “Make America great again” zoveel aanhang.
Mensen zonder baan raakten enthousiast over een succesvolle ondernemer die zich
keerde tegen de internationale handelsverdragen die hun weinig goeds hadden gebracht.
Het succes van Trump is mogelijk een verlate reactie van de Amerikaanse
bevolking op de economische crisis van 2008 en de ongelijkheid die mede
daardoor is ontstaan. CNN maakte via de exitpolls duidelijk dat een groot deel
van de Amerikanen de ongelijkheid willen aanpakken en de elites die daarvoor
verantwoordelijk zijn.
3. De
informatieoorlog
Het gebruik van sociale media was natuurlijk niet nieuw in de
Amerikaanse verkiezingen. Obama had daar bij de vorige verkiezingen al succesvol
gebruik van gemaakt. Er was nu echter
niet meer sprake van informatie-uitwisseling, maar van een informatie-oorlog. Dit
betekent dat hackers vervelende informatie in het rond strooiden, maar ook dat
de informatie alleen maar gebruikt wordt om het eigen gelijk te ondersteunen. Omdat
de waarheid niet meer benaderbaar is en alles een sociale constructie is, zijn
de kiezers niet meer geïnteresseerd in de opvattingen van de andere politieke
partij, maar alleen in het gelijk van de eigen beweging, waardoor informatie-uitwisseling
en consensuspolitiek niet meer worden nagestreefd.
4. De
celebrity cultuur
Trump zoekt als ondernemer waarschijnlijk erkenning van het
establishment. Dat komt veel voor bij de “nouveau riche”. Ze zijn als
ondernemer wel succesvol, maar krijgen niet de erkenning van het oude geld of de
zittende machten. Dit is een bekende frustratie die kan leiden tot
anti-establishment politiek omdat geen enkele partij de rijke nieuwkomer
accepteert. Door de opkomst van Trump,
kwamen de Clinton’s die al zo lang meedraaien in de Amerikaanse politiek in het
beklaagdenbankje terecht. Trump maakte
daarbij gebruik van zijn celebrity status. Velen minderbedeelden projecteerden
hun haat op de Clinton-clan en keken op naar de succesvolle Trump die de
beschikking had over een eigen vliegtuig en zich omringde met vrouwen die wij
anders slechts als rondemissen te zien krijgen. Hij kreeg waardering omdat hij
door zijn eigen partij, bij de primaries en de nominatie niet serieus werd
genomen, en omdat hij in zijn eentje de strijd aanging met Washington.
De globalisering van de economie met daarbij winnaars en
verliezers, het wegzakken van de Verenigde Staten als wereldmacht, de
informatie-oorlog waardoor waarheidsvinding, nuances en consensus zoek is en de
celebrity status van Trump vormen vier mogelijke verklaringen voor het
electorale succes van Trump.
