Commentaar op de rijksbegroting 2012 Kamer van
Koophandel Lezing op Prinsjesdag (dinsdag 20 september 2011) voor de Kamer
van Koophandel en het Centrum Regionale Kennisontwikkeling.
Ik ben door de organisatoren gevraagd mijn mening te geven
over de rijksbegroting 2012. Mijn vrouw vroeg mij gisteren wat ik vandaag ging
doen. Ik vertelde haar dat ik een lezing over de begroting ging houden voor de
Kamer van Koophandel. Waarom moet jij dat doen, vroeg zij stimulerend. Mensen
van de Kamer van Koophandel weten toch zelf alles wel over de economie!
Ik ben inderdaad geen econoom, maar publiceer wel over
overheidsfinanciën in een internationale onderzoeksgroep. Ik zou deze begroting
ook niet louter en alleen vanuit een economisch perspectief willen analyseren.
Ik onderzoek meer vanuit de bestuurskunde waarbij ik de nadruk leg op een
politicologische benadering van deze begroting.
Twee opvattingen
Op dit moment circuleren er twee verhalen over de crisis. In
het eerste verhaal wordt de vraag gesteld of er wel werkelijk sprake is van een
crisis. We stijgen op de lijst van innovatieve economieën (langzaam maar
geleidelijk) en de autoverkopen trekken sterk aan! Economie is voor een groot
deel psychologie terwijl de reële economische ontwikkelingen soms anders zijn.
Het andere verhaal is dat de tweede dip er aan komt en dat
deze misschien nog zwaarder zal zijn dan de eerste. Wim Boonstra van de
Rabobank stelden hedenochtend dat het vijf voor twaalf is. Alle indicatoren
nemen op dit moment waarden aan die zich ook enkele weken voor de val van
Lehman Brothers voordeden. De banken lenen elkaar nauwelijks meer geld en er
wordt rekening gehouden met een crash van de dollar.
De kredietcrisis
De eerste financiële crisis 2008 ( de
kredietcrisis) is redelijk aangepakt door de Nederlandse overheid, hoewel men
de crisis niet zag aankomen en niet in de gaten had dat de Nederlandse
financiële sector zwaar was geïnfecteerd door de rommelhypotheken in de
Verenigde Staten. Bij de eerste crisis werden de kenmerken van de hedendaagse
economie zichtbaar. De verstrengeling van de banken en de landen (door ICT en
Globalisering) had men niet scherp geanalyseerd. De verstrengelde complexe
systemen zijn het kenmerkende van de hedendaagse economieën, die daardoor
minder goed voorspelbaar zijn dan in het verleden. Kleine gebeurtenissen kunnen
grote gevolgen hebben. De begroting deed zijn werk. De eerste crisis werd goed aangepakt
omdat de automatische stabilisatoren hun werk deden. Tijdens de crisis werden
de budgetregels versoepeld, nadien werden zij weer aangescherpt.
De
landencrisis
Nu zitten wij met een landencrisis die ook wel wordt
aangeduid als de eurocrisis. Dat is niet terecht omdat de euro niet is
weggevallen en de crisis niet alleen in de Eurozone speelt. Ook in de Verenigde
Staten is er sprake van een crisis. Vele landen verkeren in de problemen.
Welke problemen kunnen wij noemen:
1. de grote volatiliteit van de
beurzen;
2. het dalende vertrouwen in de
banken;
3. de hoge staatsschulden;
4. de vergrijzing van de bevolking;
5. het vastzitten van de
woningmarkt;
6. de immobiliteit van de
arbeidsmarkt;
7. beleidsinterventies die dikwijls
niet werken (miljarden zijn verdampt);
8. het ontbreken van politiek
leiderschap in de VS en in Europa.
Het kabinet plaats de rijksbegroting 2012 terecht in een
internationale context. De veranderende “balance of power” dringt nu door tot
het kabinet, terwijl de Hoogovens in IJmuiden allang Tata heten en China
wereldwijd via “soft and hard power” intervenieert. De internationale politiek
is definitief anders dan wij sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog denken.
De “balance of power” is dramatisch verschoven en verschuift naar de Indische
Oceaan. De oude democratieën van de VS en Europa tonen zich vermoeid (de rollator
democratie) de opkomende economieën tonen energiek en nemen sneller
beslissingen. Zij eisen hun deel op, met name in de institutionele structuur
die leiding en coördinatie moet geven aan de wereldeconomie. Het kabinet zegt
weinig over een nieuwe buitenlandse politiek, die zich meer zou moeten richten
op de nieuwe machtsverhoudingen.
Nog relevanter voor de begroting is
Europa dat met een landencrisis geconfronteerd wordt. De financiële crisis is
overgegaan in een landencrisis. Deze speelt vooral in Zuid Europese landen met
Ierland als noordelijke uitzondering. De Keltische tijger is gaan liggen. Er
moet worden bijgesprongen waardoor het begrotingstekort en de staatsschuld
toeneemt. Het kabinet neemt maatregelen ter crisisbestrijding en wil
crisispreventie. Het laatste wordt vooral gezocht in een toenemende
beleidscoördinatie in Europa: het noodfonds moet groter, er moet een
Eurocommissaris voor de begroting komen en de positie van de ECB dient te
worden versterkt.
Eigenlijk geeft het kabinet aan dat de budgetsoevereiniteit over moet gaan naar de Europese instellingen. We ontkomen naar mijn mening niet meer aan een Verenigde Staten van Europa. Een munt kan alleen sterk blijven als de monetaire unie wordt vergezeld door een politiek en militaire unie. Het wordt door de economische ontwikkelingen afgedwongen, maar het kan in een verdeeld Europa met sterke populistische bewegingen niet hardop gezegd worden. Beleidsmatig hebben Rutte en De Jager afscheid genomen van Wilders, politiek echter nog niet.
Geen verassingen
De rijksbegroting 2012 vertoont geen grote verassingen. Het coalitieakkoord van het kabinet-Rutte is economisch gedreven en dwingend. Na de financiële crisis was door twintig ambtelijke werkgroepen voorbereid dat er 18 miljard moest worden bezuinigd. Deze bezuinigingen zijn nu meer ingevuld en zullen meer voelbaar worden. Dat is het verschil met vorig jaar toen de koopkracht nog steeg. Voor het eerst wordt de crisis waar zoveel over is gesproken voelbaar in de portemonnee. Voor velen -1% verlies aan koopkracht. Dat is nog niet het grootste probleem, maar wel de stapeling van bezuinigingen bij sommige groepen, waardoor er sprake is van soms 5% of meer aan koopkrachtverlies.
Eigenlijk geeft het kabinet aan dat de budgetsoevereiniteit over moet gaan naar de Europese instellingen. We ontkomen naar mijn mening niet meer aan een Verenigde Staten van Europa. Een munt kan alleen sterk blijven als de monetaire unie wordt vergezeld door een politiek en militaire unie. Het wordt door de economische ontwikkelingen afgedwongen, maar het kan in een verdeeld Europa met sterke populistische bewegingen niet hardop gezegd worden. Beleidsmatig hebben Rutte en De Jager afscheid genomen van Wilders, politiek echter nog niet.
Geen verassingen
De rijksbegroting 2012 vertoont geen grote verassingen. Het coalitieakkoord van het kabinet-Rutte is economisch gedreven en dwingend. Na de financiële crisis was door twintig ambtelijke werkgroepen voorbereid dat er 18 miljard moest worden bezuinigd. Deze bezuinigingen zijn nu meer ingevuld en zullen meer voelbaar worden. Dat is het verschil met vorig jaar toen de koopkracht nog steeg. Voor het eerst wordt de crisis waar zoveel over is gesproken voelbaar in de portemonnee. Voor velen -1% verlies aan koopkracht. Dat is nog niet het grootste probleem, maar wel de stapeling van bezuinigingen bij sommige groepen, waardoor er sprake is van soms 5% of meer aan koopkrachtverlies.
Het kabinet formuleert drie doelstellingen:
1. financiële stabiliteit;
2. het weer gezond maken van de
overheidsfinanciën
3. het versterken van het groei
vermogen van de economie: aandacht voor onderwijs, infrastructuur en
flexibilisering van de arbeidsmarkt.
Als de situatie in Europa verslechtert dan zal Nederland meer moeten bezuinigen dat de 18 miljard. Er wordt nu al een extra bedrag van 5 miljard genoemd. Politiek lijkt dit niet haalbaar omdat Wilders zich er tegen heeft uitgesproken. Maatschappelijk is het de vraag of je nog verder kunt bezuinigen op de sectoren die al worden gekort? De rek is er een keer uit.
Het maakt ook duidelijk dat enkele andere grote dossiers moeten worden aangepakt waar men nu door het regeer- en gedoogakkoord structurele wijzigingen uit de weg gaat.
Grote kwesties uitgesteld
Als de gang van zaken in Europa tegenvalt dan zal er nog meer moeten worden bezuinigd. Ik denk niet dat het kabinet dan nog meer op de bekende groepen en sectoren kan bezuinigen. Dan zullen de grote kwesties van de Nederlandse politiek moeten worden opgelost of uitgeruild tussen de politieke partijen: de woningmarkt (aftrek hypotheekrente), de vergrijzing (de zorg) en de flexibilisering van de arbeidsmarkt. Daar is een andere politieke meerderheid voor nodig dan de huidige. Juist door de linkse en rechtse agenda die Wilders representeert, zijn er weinig hervormingen mogelijk. Maar het probleem van de Nederlandse politiek op dit moment is dat er nauwelijks krachtige meerderheden te vinden zijn, omdat er geen grote politieke partijen meer zijn die hun visie kunnen opleggen.
Als de situatie in Europa verslechtert dan zal Nederland meer moeten bezuinigen dat de 18 miljard. Er wordt nu al een extra bedrag van 5 miljard genoemd. Politiek lijkt dit niet haalbaar omdat Wilders zich er tegen heeft uitgesproken. Maatschappelijk is het de vraag of je nog verder kunt bezuinigen op de sectoren die al worden gekort? De rek is er een keer uit.
Het maakt ook duidelijk dat enkele andere grote dossiers moeten worden aangepakt waar men nu door het regeer- en gedoogakkoord structurele wijzigingen uit de weg gaat.
Grote kwesties uitgesteld
Als de gang van zaken in Europa tegenvalt dan zal er nog meer moeten worden bezuinigd. Ik denk niet dat het kabinet dan nog meer op de bekende groepen en sectoren kan bezuinigen. Dan zullen de grote kwesties van de Nederlandse politiek moeten worden opgelost of uitgeruild tussen de politieke partijen: de woningmarkt (aftrek hypotheekrente), de vergrijzing (de zorg) en de flexibilisering van de arbeidsmarkt. Daar is een andere politieke meerderheid voor nodig dan de huidige. Juist door de linkse en rechtse agenda die Wilders representeert, zijn er weinig hervormingen mogelijk. Maar het probleem van de Nederlandse politiek op dit moment is dat er nauwelijks krachtige meerderheden te vinden zijn, omdat er geen grote politieke partijen meer zijn die hun visie kunnen opleggen.
De politieke context van deze rijksbegroting
Het kabinet Rutte is een minderheidskabinet met wisselende meerderheden. De gedoogconstructie is nogal ingewikkeld. In de Tweede Kamer is de PVV van Wilders de gedoogpartij, terwijl de PvdA de gedoog partner tegen wil en dank is. Het regeerakkoord kent een bezuiniging van 18 miljard. Het gedoogakkoord bestaat vooral uit anti immigratiebeleid. Het regeerakkoord is getekend door Wilders en wordt geleidelijk geïmplementeerd, de burgers gaan de bezuinigingen nu echt voelen. De doelstellingen van het anti immigratiebeleid zijn veel lastiger te bereiken, waardoor de uitweg symboolpolitiek is: een boerka verbod. De concrete leefwereld van Henk en Ingrid verandert nauwelijks, de inhoud van hun portemonnee wel. Hierdoor zal de onvrede bij de achterban van Wilders toenemen. Op dit moment wordt het kabinet vooral gedoogd door Cohen, zie het Pensioenakkoord en Europa.
Het kabinet Rutte is een minderheidskabinet met wisselende meerderheden. De gedoogconstructie is nogal ingewikkeld. In de Tweede Kamer is de PVV van Wilders de gedoogpartij, terwijl de PvdA de gedoog partner tegen wil en dank is. Het regeerakkoord kent een bezuiniging van 18 miljard. Het gedoogakkoord bestaat vooral uit anti immigratiebeleid. Het regeerakkoord is getekend door Wilders en wordt geleidelijk geïmplementeerd, de burgers gaan de bezuinigingen nu echt voelen. De doelstellingen van het anti immigratiebeleid zijn veel lastiger te bereiken, waardoor de uitweg symboolpolitiek is: een boerka verbod. De concrete leefwereld van Henk en Ingrid verandert nauwelijks, de inhoud van hun portemonnee wel. Hierdoor zal de onvrede bij de achterban van Wilders toenemen. Op dit moment wordt het kabinet vooral gedoogd door Cohen, zie het Pensioenakkoord en Europa.
Ook rond Europa wordt het kabinet gedoogd door de PvdA van
Cohen die de bestuurlijke redelijkheid laat domineren. Deze strategie
betaalt zich electoraal echter niet uit voor de PvdA. Cohen roept Wilders
op de stekker eruit te trekken. Cohen zou dit ook zelf kunnen doen maar dit
vereist een keiharde machtspolitiek. Dat lijkt een op verlies staande PvdA nog
niet te kunnen opbrengen waardoor men droomt over een wisseling van de
kabinetssamenstelling. De PVV eruit en de gedoogpartijen tegen wil en dank
erin. Zelfs zonder nieuwe verkiezingen, wat naar mijn mening niet mogelijk is,
maar wel ondenkbaar. Of Cohen moet het inderdaad overlaten aan Wilders, maar
die wordt gedreven door sterke anti linkse sentimenten. De politieke
strijd zal de komende tijd vooral gaan over zaken die niet in het gedoog
of regeerakkoord voorkomen. In het regeer en gedoogakkoord bestond nauwelijks
aandacht voor de internationale politiek of Europa.
Mede daarom zijn de ministers Rosenthal en Hillen
schietschijf voor de PVV geweest. De ingediende rijksbegroting staat
inderdaad vol over Europa. Er wordt vanwege Wilders weinig expliciet over
geschreven, maar eigenlijk betekent de rijksbegroting 2012 dat de
budgetsoevereiniteit van Nederland wordt overgedragen aan Europa. Het verhaal
van Europa ontbreekt echter nog, maar ik zie geen andere mogelijkheid in een
globaliserende wereld met drie sterke regio’s: de VS, Europa en het Verre Azië.
De kans is aanwezig dat Wilders Europa zal aangrijpen om te breken, maar pas
als hij electoraal structureel hoger staat dan de VVD. Dan is hij de grootste
partij en krijgt hij het initiatief bij de volgende formatie.
De rijksbegroting 2012 zal naar mijn mening worden goedgekeurd. De crux zit hem niet in wat wordt voorgesteld, maar wat er gaat komen. Het gaat om onverwachte gebeurtenissen, de zwarte zwanen van Taleb. Dat zijn onverwachte gebeurtenissen waar niemand rekening mee houdt. Waarop Wilders moet reageren en Rutte moet jongleren. De onzekerheid is erg groot. Voorspellingen zijn nauwelijks meer mogelijk in een globaliserende complexe economie waarbij wederzijdse verstrengeling het belangrijkste kenmerk is. Politici en beleidsmakers tasten over vele zaken in het duister. Het is snorkelen in een moddersloot. We weten niet precies wat er aan de hand is en er is geen politieke overeenstemming hoe wij de problemen aanpakken. Als wij met een tweede dip in de economie worden geconfronteerd dan is er geen beleidsruimte meer zoals dat bij de eerste dip het geval was. De oplossing moet dan politiek in Europa gezocht worden, maar op dat punt zit de Nederlandse politiek muurvast.
De rijksbegroting 2012 zal naar mijn mening worden goedgekeurd. De crux zit hem niet in wat wordt voorgesteld, maar wat er gaat komen. Het gaat om onverwachte gebeurtenissen, de zwarte zwanen van Taleb. Dat zijn onverwachte gebeurtenissen waar niemand rekening mee houdt. Waarop Wilders moet reageren en Rutte moet jongleren. De onzekerheid is erg groot. Voorspellingen zijn nauwelijks meer mogelijk in een globaliserende complexe economie waarbij wederzijdse verstrengeling het belangrijkste kenmerk is. Politici en beleidsmakers tasten over vele zaken in het duister. Het is snorkelen in een moddersloot. We weten niet precies wat er aan de hand is en er is geen politieke overeenstemming hoe wij de problemen aanpakken. Als wij met een tweede dip in de economie worden geconfronteerd dan is er geen beleidsruimte meer zoals dat bij de eerste dip het geval was. De oplossing moet dan politiek in Europa gezocht worden, maar op dat punt zit de Nederlandse politiek muurvast.
Wat moet er gebeuren?
Volgens mij het volgende:
1. De bankensector moet op orde
worden gebracht om het vertrouwen te herstellen;
2. Europese leiders zullen
leiderschap moeten tonen. De populistische stromingen van links en rechts
hebben wel gelijk dat wij de democratie op het Europese niveau moeten
versterken en verbeteren. Politiek leiderschap is ook nodig in de Verenigde
Staten. Politiek is harde strijd, eenmaal in het bestuur ( the administration)
betekent besturen dat je naar elkaar toe komt en oplossingen doorvoert.
3. Het kabinet zal niet alleen
moeten bezuinigen, maar ook een groeiperspectief moeten schetsen. Een ander
economisch paradigma is nodig, misschien kunnen wij dat vinden in de
duurzaamheiddiscussie.
4. Grote kwesties zoals de
vergrijzing, de zorg en de woningmarkt zullen moeten worden aangepakt;
5. Internationale financiële
structuur bij de tijd brengen; aanpassen aan de veranderende internationale
machtsverhoudingen.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten